Ψύρρας Στρατής
ΛέσβοςΤόπος γέννησης: Αγιάσος, Λέσβος
Χρόνος γέννησης: 1920
Προσωνύμιο («Παρατσούκλι»):
Το αρχικό επώνυμο του πατέρα του ήταν Βίρας, και το Ψύρρας ήταν προσωνύμιο, το οποίο τελικά επικράτησε ως κανονικό επώνυμο.
Στη συνέχεια, ο Στρατής Ψύρρας έλαβε το παρατσούκλι, «Μουζού», από το όνομα που είχε δώσει ο ίδιος στο σκύλο του. Το παρατσούκλι «Μουζού» κληρονόμησε και ο γιος του Θεόφιλος Ψύρρας.
Ιδιότητα:
Επαγγελματίας οργανοπαίχτης (σαντούρι, βιολί, ντραμς και αρμόνιο) με θεωρητικές γνώσεις μουσικής. Έπαιζε σαντούρι, βιολί, ντραμς και αρμόνιο.
Ως δάσκαλος μουσικής έχει παραδώσει μαθήματα για βιολί, σαντούρι, ντράμς, και αρμόνιο. Κατείχε επίσης την τέχνη να «χτυπάει» σκοπούς σε λατέρνες.
Την τέχνη αυτή του την έμαθε ο νονός του που τον έλεγαν «Κουρτσά».
Γονείς:
Ο πατέρας και η μητέρα του κατάγονταν από την Αγιάσο. Ο πατέρας του, Θεόφιλος Ψύρρας, γεννήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1880 και πέθανε στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Ήταν πρακτικός μουσικός -έπαιζε σαντούρι- και ήθελε να μάθει ο Στρατής βιολί για να μπορούν να παίζουν μουσική μαζί.
Οικογενειακή κατάσταση:
Είναι παντρεμένος και έχει ένα γιο το Θεόφιλο Ψύρρα. Η γυναίκα του κατάγεται επίσης από την Αγιάσο. Ο γιος τους Θεόφιλος ξεκίνησε να μαθαίνει μουσική αλλά στη συνέχεια την εγκατέλειψε για να εργαστεί αποκλειστικά ως επιπλοποιός-μαραγκός. Ο Θεόφιλος Ψύρρας, γιος του Στρατή, αναφέρεται στην οικογένειά του και στη δική του σχέση με τη μουσική:
…Κι ήταν όλοι μουσικοί πάππου προς πάππου αυτοί, κι έμαθε κι ο πατέρας μου, έμαθα και το Στράτο εγώ (το γιο του), ήθελα να μάθω τη μουσική εγώ, αλλά ο πατέρας μου δεν μπορούσε να σε μάθει. Ήταν πολύ νευρικός. Εγώ είχα μάθει μουσική και τα παράτησα […]. Ήξερα μουσική, έγραφα, άκουγα, μ’ είχε μάθει. Εγώ ήθελα να μάθω μπουζούκι, ήταν τ’ όνειρό μου το μπουζούκι. Πήγαινα στη μαραγκοδουλειά και το βράδυ με μάθαινε μουσική. Ε άμα ήθελα εγώ μια να βγω έξω 16 χρονών πια να πιάσω, μπουζούκι ήθελα. Αυτός λέει “όχι θα πάρεις το βιολί”, να με μάθει βιολί. Λέω “εγώ βιολί δε θέλω”, κι από τότε τα παράτησα, κι ούτε τα ξανάπιασα […]. Επειδής ο κουμπάρος του ο άλλος, ο Χαρίλαος ο Ρόδανος, κοίταζε να κάνει δικιά του ορχήστρα, να πάρει κι από άλλους, γι’ αυτό ήθελε να μάθω εγώ βιολί.
Τα μέλη της οικογένειας Ψύρρα που ασχολήθηκαν επαγγελματικά με τη μουσική είναι:
- Θεόφιλος Ψύρρας, πατέρας του Στρατή. Πρακτικός οργανοπαίχτης, έπαιζε σαντούρι στην Αγιάσο.
- Στράτος Βίρας, εγγονός του Στρατή, γιος του Θεόφιλου. Παίζει σαντούρι. Εργάζεται ως επαγγελματίας μουσικός, ενώ παράλληλα βοηθάει τον πατέρα του ως επιπλοποιός – μαραγκός.
- (;) Ψύρρας. Θείος του Στρατή, αδερφός του πατέρα του Θεόφιλου. Επαγγελματίας μουσικός, έπαιζε κλαρίνο.
Διαδρομές στο χώρο και στο χρόνο:
Η γυναίκα του Στρατή Ψύρρα πήγε στη Μυτιλήνη το 1965 επειδή σπούδαζε εκεί ο γιος τους, και μετά από ενάμισι χρόνο την ακολούθησε και ο Στρατής Ψύρρας. Εργάστηκε για δεκαεπτά χρόνια στη Μυτιλήνη ως μουσικός. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 ζει στη Μυτιλήνη μαζί με τη γυναίκα του σε δικό του σπίτι και στην Αγιάσο πηγαίνει μόνο το καλοκαίρι για 2 μήνες.
Προσωπική και οικογειακή πορεία:
Ο πατέρας του ήθελε να μάθει βιολί, για να τον συνοδεύει στο σαντούρι και να μπορούν να παίζουν μαζί. Ο Στρατής Ψύρρας παρακολούθησε μαθήματα για βιολί, αλλά αργότερα έμαθε σιγά-σιγά μόνος του σαντούρι, το οποίο είναι και το βασικό του όργανο. Όταν έπαιζε στην κομπανία ο πατέρας του σαντούρι, εκείνος έπαιζε βιολί. Αρμόνιο άρχισε να παίζει στη Μυτιλήνη, όπου δούλευε σε νυχτερινά κέντρα.
Υπηρέτησε την στρατιωτική του θητεία στα Ιωάννινα από το 1950 έως το 1952. Κατά τη διάρκεια της θητείας του έπαιζε σαντούρι στις γιορτές. Όταν έλειπε στο στρατό, ο πατέρας του έπαιζε σαντούρι στην Αγιασώτικη κομπανία «Άννες».
Μουσική παιδεία:
Ο Στρατής Ψύρρας είναι οργανοπαίχτης με θεωρητικές γνώσεις μουσικής. Ο γιος του, Θεόφιλος Ψύρρας, αναφέρει για τις μουσικές ικανότητες του πατέρα του:
Ο πατέρας μου ήταν δάσκαλος, ήξερε μουσική, να διαβάζει, να γράφει. Μπορεί να ακούσει μια κασέτα και να σου γράψει τη μουσική, από το πικάπ- βάζαν το πικάπ που ’χε τους δίσκους- κι άκουγε το πικάπ κι έγραφε τη μουσική.
Ως δάσκαλος μουσικής έχει παραδώσει μαθήματα για βιολί, σαντούρι, ντράμς, και αρμόνιο.
Μουσική μαθητεία:
Ο Στρατής Ψύρρας παρακολούθησε διδάχτηκε βιολί στον μουσικοδιδάσκαλο Κλεάνθη Μυρογιάννη στη Μυτιλήνη. Στη συνέχεια έμαθε μόνος του σιγά-σιγά σαντούρι, το οποίο έγινε και το βασικό του όργανο. Επίσης έλαβε θεωρητικά μαθήματα μουσικής από τον μουσικό Αχιλλέα Σουσαμλή στην Αγιάσο.
Μουσική εξειδίκευση (τραγούδι, ή/και όργανα):
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 ο Στρατής Ψύρρας ζει και εργάζεται στην Αγιάσο, και συνεργάζεται σταθερά με την κομπανία «Άννες», που απαρτίζεται από τους μουσικούς: Χαρίλαο Ρόδανο (βιολί), Σταύρο Ρόδανο (κλαρίνο), Στρατή Ρόδανο (τρομπέτα, τρομπόνι, ευφώνιο και σαντούρι), Νίκο Ρόδανο (ευφώνιο), Στρατή Παπάνη (τρομπόνι και ακορντεόν), Δημήτρη Αγρίτη ή «Παγώνα» (τρομπόνι και ντραμς).
Συνεργάστηκε επίσης για πολύ μικρό χρονικό διάστημα με τη δεύτερη μεγάλη κομπανία της Αγιάσου, της οικογένειας Σουσαμλή.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 ο βιολιστής Χαρίλαος Ρόδανος συνεργάζεται με το Στρατή Ψύρρα και φτιάχνουν μία μικρή κομπανία εγχόρδων παράλληλα με την κομπανία των πνευστών. Την περίοδο αυτή πολλοί μουσικοί που παίζαν μέχρι τότε πνευστά, αρχίζουν να παίζουν κυρίως έγχορδα, αλλά και κρουστά όργανα.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 η κομπανία «Άννες» έχει την εξής σύνθεση: Χαρίλαος Ρόδανος (βιολί), Στρατής Ψύρρας (σαντούρι), Στρατής Παπάνης (έπαιζε τρομπόνι μέχρι το 1952 και στη συνέχεια ακορντεόν), Δημήτρης Αγρίτης (τρομπόνι αρχικά και στη συνέχεια ντραμς). Την περίοδο αυτή συμμετείχε στην κομπανία για ένα διάστημα και ο Ευριπίδης Ζαφειρίου (κλαρίνο). Στην αρχή της περιόδου αυτής συμμετείχαν στην κομπανία και οι: Στρατής Ρόδανος (κιθάρα), Νίκος Ρόδανος (ευφώνιο), Θεόφιλος Ψύρρας (σαντούρι), και Γιάννης Σουσαμλής ή «Κακούργος» (σαντούρι), αναπληρώνοντας τον Στρατή Ψύρρα κατά την περίοδο της θητείας του στο στρατό. Όταν έπαιζε στη κομπανία ο Θεόφιλος Ψύρρας σαντούρι, ο Στρατής Ψύρρας έπαιζε βιολί.
Ο Θεόφιλος Ψύρρας, γιος του Στρατή, δίνει επιπλέον πληροφορίες για τις μουσικές κομπανίες εκείνης της περιόδου. Εκτός από τις “Άννες” εκείνη την εποχή στο χωριό, ήταν και οι Σουσαμλήδες:
ο πατέρας τους έπαιζε βιολί ωραίο, είχε έναν άλλο γιο -πέρυσι συγχωρέθηκε- έπαιζε κλαρίνο, ο “Σελέμης” που λέγαμε, καλός άνθρωπος και καλός μουσικός. Αυτός ήξερε μουσική πάλι. Διάβαζε. Είχαν έναν άλλο αδελφό, ο Μάριος, ωραίος τραγουδιστής, είναι στη Θεσσαλονίκη τώρα αυτός, έπαιζε κιθάρα και ακορντεόν και τραγουδούσε ωραία, είχε έναν άλλο αδελφό έπαιζε βιολί, εδώ στο χωριό είν’ ακόμα (ο Βασίλης)…αυτοί τότε που χωρίσαν, πέθανε ο γέρος, έφυγε ένας στη Θεσσαλονίκη κι έμεινε αυτός ο βιολιτζής τώρα, και πάει με καμιά ομάδα και παίρνει κάνα μεροκάματο. Μαζεύονται μερικοί, ένας από ’δω, ένας άλλος ειν’ απ’ το Αμπελικό εδώ πέρα παντρεμένος, παίζει κι αυτός αρμόνιο και κάναν μια ομάδα.
Ο Θεόφιλος Ψύρρας αναφέρεται επίσης και στην κομπανία των αδελφών Μουτζουρέλλη ή «Λαγών»:
Οι Άννες τους εκτιμούσαν τους «Λαγούς». Οι «Λαγοί» δεν ήταν μουσικοί που να ξέρουν πολλά πράγματα, ε παίζαν μερικά τραγούδια, τα συνηθισμένα τότε, τα χωριάτικα. Καρσιλαμάδες, συρτά, μπάλα, τέτοια πράγματα παίζανε……Είχε ένα καφενείο που παίζαν ο πατέρας μου, είχε πιο πέρα ένα άλλο, παίζαν κι αυτοί, και τους παίρναν παρέες. Παντού πηγαίνανε.
Στη Μυτιλήνη, την περίοδο 1965-1980, ο Στρατής Ψύρρας έπαιζε αρμόνιο σε καφενεία και μουσικά κέντρα, όπως «Φανάρι», «Ξενύχτης», «Κατσιναβάκης». Ο ίδιος ανέφερε ότι στα κέντρα συνεργάστηκε με τους μουσικούς: Γιάννη Αρβανιτέλλη από το Ίππειος, Μπατζάκα από τη Γέρα. Ανέφερε επίσης ότι τη δεκαετία του 1970, όταν έπαιζε μουσική στο κέντρο «Φανάρι» της Μυτιλήνης, συνεργάστηκε με τον Γιώργο Νταλάρα, καθώς και με τη Δόμνα Σαμίου.
Σταθερές μουσικές δραστηριότητες στις οποίες συμμετείχε/συμμετέχει:
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 Ο Στρατής Ψύρρας ζει στην Αγιάσο και συνεργάζεται με την κομπανία «Άννες». Την περίοδο 1950-1960 έρχονται τραγουδίστριες από την Αθήνα (η Άβα, η Κούλα Τζιτζή κ.α.) και τραγουδούν μαζί με την κομπανία στα κέντρα και τα πανηγύρια της Αγιάσου και των χωριών.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο Στρατής Ψύρρας έπαιζε αρμόνιο σε καφενεία και νυχτερινά κέντρα της Μυτιλήνης, όπως «Φανάρι», «Ξενύχτης», «Κατσιναβάκης».
Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, με πρωτοβουλία του Προέδρου του Αναγνωστηρίου Πάνου Πράτσου, ηχογραφούνται για λογαριασμό του Αναγνωστηρίου μικρασιάτικοι σκοποί και τραγούδια. Παίζουν οι μουσικοί: Σταύρος Ρόδανος (κιθάρα), Στρατής Ψύρρας (σαντούρι), και Πάνος Πράτσος (μαντολίνο).
Ο Στρατής Ψύρρας έπαιζε επίσης συστηματικά μουσική στις θεατρικές παραστάσεις (οπερέτες, ηθογραφίες), καθώς και στις μουσικές εκδηλώσεις του Αναγνωστηρίου Αγιάσου «Η Ανάπτυξη»:
Έχουμε παίξει στο Αναγνωστήριο, μαζί με τον Πράτσο, όλες τις οπερέτες.
Σημαντικοί σταθμοί και γεγονότα στην επαγγελματική του ζωή ως μουσικός:
Ο Στρατής Ψύρρας συμμετείχε στις ακόλουθες ηχογραφήσεις:
- «Τραγούδια Μυτιλήνης και Μικράς Ασίας», 1989. (δίσκος βινυλλίου). Σύλλογος προς διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής (Σίμων Καρράς).
- «Λεσβιακοί Χοροί», 1985. (Κασέτα). Υπεύθυνος έκδοσης: Γ. Βουνάτσος.
Από πού προμηθευόταν/προμηθεύεται μουσικά όργανα:
Το σαντούρι το είχε προμηθευτεί από τον κατασκευαστή Ζαφειρόπουλο στην Αθήνα. Ο Θεόφιλος Ψύρρας, γιος του Ευστράτιου, λέει συγκεκριμένα:
Πουλούσαν, εδώ, μες το χωριό, είχε μαγαζάκια που πουλούσαν είδη μουσικής, βέβαια τα πάντα είχε. Είχε χορδές για βιολιά, για κιθάρα, για σαντούρια, τα πάντα είχε, μέχρι το κλαρίνο αυτά τα από κείνα, γλώσσες, πουλούσανε. Στη Μυτιλήνη, τα πάντα, παντού. Γιατί είχε πολλά σαντούρια. Είχε το Πλωμάρι σαντουριέρηδες, είχε στ’ Ακράσ’, είχε στη Μυτιλήνη.
Τοπικές δράσεις:
Ο Στρατής Ψύρρας έχει παίξει μουσική σχεδόν σε όλο το νησί. Συγκεκριμένα ο ίδιος υποστηρίζει:
Πηγαίναμε παντού με τους ‘Άννες’
και αναφέρει περιοχές όπως: Ασώματος, Πλωμάρι, Μεγαλοχώρι, Αμπελικό, Μανταμάδος, Μόλυβος, Ερεσός, Άναξος, Καλλονή.
Στην Αγιάσο έχει συμμετάσχει σε διάφορες εκδηλώσεις: γάμους, αρραβώνες, κηδείες, καντάδες, γλέντια σε καφενεία τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες, αλλά και ιδιωτικά γλέντια μερακλήδων, γλέντια σε σπίτια (μέχρι τον πόλεμο), κάλαντα (παραμονή των Φώτων). Επίσης έχει πάρει μέρος σε μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις και θεατρικές παραστάσεις (οπερέτες και ηθογραφίες), του Αναγνωστηρίου Αγιάσου «Η Ανάπτυξη».
Έπαιζε αρμόνιο στη Μυτιλήνη σε καφενεία και νυχτερινά κέντρα, όπως «Φανάρι», «Ξενύχτης», «Κατσιναβάκης», από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980.
Υπερτοπικές δράσεις:
Ο Στρατής Ψύρρας έπαιξε μουσική το 1993 σε κάποιο φεστιβάλ στο Βέλγιο, συνοδεύοντας με το σαντούρι την «Χορωδία Μυτιλήνης». Εκεί συνεργάστηκε με τους αδελφούς Μιχάλη Κυριάκογλου (βιολί) και Στρατή Κυριάκογλου από την Κάπη της Λέσβου, καθώς και με τον μουσικό Νίκο Γιαμαλή.
Ο γιος του, Θεόφιλος Ψύρρας, αναφέρει για τον πατέρα του:
Ο πατέρας μου είχε πάει και στη Γαλλία, στη Γερμανία, στο Βέλγιο έχει παίξει… Τον πήραν κάτι εταιρίες, σα θέατρο που πήγαιναν και παίζαν.
Ρεπερτόριο:
Στα πανηγύρια και στα καφενεία έπαιζαν κυρίως τοπικούς σκοπούς, σμυρναίϊκα, και λαϊκά της δεκαετίας του 1950. Ο Στρατής Ψύρρας έπαιζε επίσης κομμάτια για οπερέτες, κλασική μουσική (Γιόχαν Στράους), καθώς και τα επονομαζόμενα «ευρωπαϊκά τραγούδια» (ταγκό, φοξ, βαλς).
Αμοιβή:
Ο Στρατής Ψύρρας παίρνει σύνταξη ως μουσικός. Ο γιος του Θεόφιλος, αναφερόμενος στις πληρωμές των μουσικών εκείνης της εποχής, λέει ότι τη δεκαετία του 1960, οι μουσικοί που δούλευαν στα κέντρα έπαιρναν -«καλό μεροκάματο»- 30δρχ. τη βραδιά, ενώ με τα “τυχερά” το μεροκάματο έφτανε τις 100-120 δρχ.
Κρίσεις για άλλους μουσικούς:
Ο Στρατής Ψύρρας αναφέρει τον μουσικό Γιώργο Χατζέλλη ή «Kαχίνα», από το Ακράσι, τον οποίο θεωρεί από τους καλύτερους σαντουριέρηδες της Λέσβου.